Evet, kulların işlerini yapmaya
kudretleri onların meşîet ve irâdeleri vardır. Yaptıkları işleri gerçek anlamda
onlara izafe edilir, bu iradeleri dolayısıyla da mükellef kılınmışlardır. Bu
amellerinden ötürü sevab alır yahut cezalandırılırlar. Yüce Allah onlara ancak
güç yetirebildikleri mükellefiyetler yüklemiştir. Bu hususu kitab ve sünnette
onlara izafe etmiş, bununla onları nitelendirmiştir. Fakat onlar Allah'ın
kendilerine yapma kudretini verdiğinden başkasını yapamazlar. Allah'ın
dilediğinden başkasını dileyemezler. Ancak Allah'ın onlara bir işi yapabilme
gücünü vermesiyle bu işi yaparlar. Nitekim meşîet, irâde ve yaratma ile ilgili
nasslar sıralanırken bu husus böylece geçmişti.
Onlar kendi kendilerini var etmedikleri
gibi, kendi fiillerini de var edemezler. Onların kudretleri, meşîetleri,
iradeleri ve fiilleri yüce Allah'ın kudretine, meşîetine, irâde ve fiiline
tabidir. Çünkü onları da, onların kudretlerini, irâdelerini, meşîet ve
fiillerini de yaratan O'dur. Yoksa onların meşîet ve irâdeleri, kudret ve
fiilleri yüce Allah'ın meşîet, irâde, kudret ve fiillerinin aynısı değildir.
Tıpkı kendilerinin o olmadıkları gibi, yüce Allah bundan yüce ve münezzehdir.
Onların fiilleri onlarla kaim, onlara layık ve gerçek manada onlara izafe
edilecek şekilde Allah tarafından yaratılır. Onların fiilleri de yüce Allah'ın
kendisine layık, kendisine gerçek manada izafe olunan fiillerin etkilerindendir.
Yüce Allah gerçek manada faildir, kul ise gerçek manada fiilden etkilenendir.
Allah gerçek manada hidayete iletendir, kul da gerçek manada hidayete
erdirilendir. Bundan dolayı yüce Allah iki fiilden herbirisini o fiilin kaim
olduğu zata izafe ederek şöyle buyurmaktadır:
"Allah kimi hidayete erdirirse işte
doğru yolu bulan O'dur." (el-İsra,
17/97)
Burada hidayet gerçek anlamıyla Allah'a
izafe edildiği gibi, doğru yolu bulmanın (ihtidâ) kula izafe edilmesi de
gerçek anlamı iledir.
Hidayete ileten (el-Hâdî) doğru
yolu bulanın (el-Mühtedî) aynısı olmadığı gibi, hidayet te doğru yolu
bulmak (ihtidâ) ile aynı şey değildir.
Aynı şekilde yüce Allah dilediği kimseyi
gerçek anlamda saptırır. Böyle bir kul da gerçek anlamıyla dalâlet bulur. İşte
yüce Allah'ın kulları hakkındaki bütün tasarrufları böyledir.
Hem fiili, hem
de fiilden etkilenmeyi kula izafe eden kâfir olur. Fiilden etkilenmeyi Allah'a
izafe eden de kâfir olur.
Fakat fiili
yaratana, fiilden etkilenmeyi yaratılmışa ve her ikisini de hakikat manasıyla
izafe eden kimse ise gerçek anlamıyla bir mü'mindir.
