Esmâ-i Hüsnâ'nın tazammun bakımından
delâletleri dört kısımdır:
1. Bütün Esmâ-i Hüsnâ'nın manalarını
kapsayan ve yüce zatın özel ismi olan "Allah" lafzı. Bundan dolayı bütün
isimleri ona sıfat olarak gelir. Yüce Allah'ın:
"O Allah'tır ki Haliktir, Baridir,
Musavvirdir."
(el-Haşr, 59/24) buyruğunda ve benzerlerinde
olduğu gibi. Bununla birlikte bu ismi asla başka herhangi bir isme tabi olarak
gelmez.
2. Yüce Allah'ın zatî sıfatlarını ihtiva
eden isimler.
Onun bütün sesleri kuşatan sem'ini
ihtiva eden "Semî’" ismi gibi. Onun için bu seslerin gizli olanı ile açık
olanı arasında fark yoktur. İster küçük, ister büyük olsun.
Basar ile görülen bütün herşeye nüfuz
eden "basar"ını ihtiva eden "Basîr" ismi de öyledir.
Herşeyi kuşatan ilmini ihtiva eden
"Alîm" ismi de böyledir:
"Göklerde ve yerde zerre ağırlığınca
hiçbir şey ondan daha küçük olan da, daha büyük olan da ona gizli
kalmaz."
(Sebe, 34/3)
Var etmek, yok etmek itibarıyla herşeyi
kapsayan kudretini ihtiva eden "Kadir" ismi ve diğer isimleri de
böyledir.
3. Hâlik (yaratıcı), Razik
(rızık verici), Bari (yaratıcı), Musavvir (suret ve şekil verici)
ve buna benzer yüce Allah'ın fiillerinden birisini ihtiva eden
isimleri.
4. Yüce Allah'ın Kuddûs (noksanlık
gerektiren herşeyden münezzeh olan) ve Selâm (zat, sıfat ve fiillerinde
her türlü eksiklikten uzak bulunan) isimleri gibi, bütün noksanlıklardan
münezzeh ve yüce olduğu anlamını ihtiva eden isimleri.
